VEPRA MONUMENTALE E STUDIUESIT NEXHAT ÇOÇAJ

“HASI -ENCIKLOPEDI ETNOKULTURORE”

Man Poga

"Nëse edhe ne heshtim dhe nuk e zbardhim thesarin e artë të traditës kulturore, Hasi edhe për shumë kohë do të shkojë zvarrë pa i marrë ‘këmbët’ që i kishte dikur"- Sejdi DIDA, studiues.

Nëse shumëkush ndër ne ka heshtur, Nexhat ÇOÇAJ, jo, ai ka punuar dhe punon çdo ditë të vitit, për të realizuar projektin madhor, zbardhjen e thesarit të artë të Kultures së Hasit, ai punon për projektin e madh, nuk ndalet, nuk lodhet, nuk pushon, veç punon natë e ditë më nxjerrë në dritë historinë, kulturën, traditën e lashtë të trevës së Hasit që kulmon me veprën VII-të vëllimore, (V të botuara), “HASI ENCIKLOPEDI ETNOKULTURORE”.

 Dr. Nexhat  ÇOÇAJ

***

Dalja në dritë e V-së vëllimeve përmbledhëse "Hasi Enciklopedi Etnokulturore" më tepër se një lajm i mrekullueshem për të gjithe hasjanet dhe dashamirësit e Hasit, është një ngjarje e vërtetë shkencore në fushën e studimeve etnografike, një kontribut me vlera në studimet shqiptare. Për vet tematikën e Enciklopedisë, kisha një etje të madhe për ta rrokur e lexuar këte vepër e cila i kushtohej një prej trevave e cila fatkeqësisht deri më sot mund të jetë një ndër vendet më pak të studiuera. Nëse sot, në shumë drejtime dhe për shumë arsye Hasi është lënë i menjanuar, pa të drejtë në periferi. Faj për këtë, kemi vet ne, hasjanët.

Hasi, që dha aq shumë dhe mori aq pak!

Ngjarjet me kulmore të kombit tonë nëpër shekujt, thërrasin në kujtesë, sjellin në qendër të tyre edhe treven e Hasit, sa here që faktet e dokumentat zdritet, sa here që arkeologet gërmojnë, sa herë që i hiqet “korja e historisë”, sepse në qendër të tyre ngjarjeve kanë qenë shumë figura që kanë dalë edhe nga dyert e lashta, fisnike të Hasit.

Ne besojmë ashtu siç beson dhe Akademia e Shkencave e Shqipërisë sot, ashtu siç besonte dhe shkruante P. Lukari me 1603, Frang Bardhi, e shumë studiues se Kastriotet e kanë tedelin nga Hasi.
Bashkohësi i Buzukut, na shfaqet në Has, me vepren e tij “Dita e gjyqit”, prej nga Budi i madh i mori e i përfshihu më vonë në vepren e tij, pa harruar të citojë autorin e ndritur, At. Pal Hasin e ditur. Si ortek drite do të vijnë më pas Bogdanët e ndritur me Tadejin, Andrean e “Gramatikës Shqip-Latinisht”, Pjetrin e “Çetës se Profetëve”, pastaj me te rijtë Lukën, Gjonin e ri etj., të gjithë me arsim të lartë që në shek 16-17, madje, vetem Pjetër Bogdani kishte dy doktoratura…! Çishte ky Has kaq i ndritur, Hasi i 50 kishave do të thoshte i madhi, i shumënjohuri Pjetër Mazrreku, (plaku), ky hasjan, prijës i deres së njohur Mazrreku, që njihet në historigrafi si mbiemri i dytë i Princave Kastriotas, e shumë, shumë të tjerë. Duhët vetëm pak të ndalemi tek vepra madhështore e Pjetër Bogdanit këtu e 350 vite më parë për të kuptuar sa shumë drite kishte ai diell, që arriti të ndrijë kombin në atë kohë aq të erret, pastaj Hasin deri në ditet tona, duke shëndoshur më tej atë që studiuesi Shuteriqi e cilëson si “TRADITA HASJANE E SHKRIMIT SHQIP”, nga 1580-1700... ndoshta më heret.

Sipas meje, ishte kjo dritë që Hasi si unitet të vijë deri sot, të mos humbasë nëpër terrin e pushtimeve, gjymtimeve, ndarjeve: emrin, identitetin, kulturën, doket, trashegiminë familjare, historinë. Pikërisht mu këtë “cope” dritë që ka mundur të mrrijë ndër ne nëpërmjet trashegimisë, autori Nexhat Çoçaj, me një pune serioze disadekadeshe arrin ta mbledhë cep me cep Hasit, fshat më fshat, shpi për shpi, me çdo intervistë të çdo mbartësi të moçëm që kishte diçka për të thënë, përpara se të ikte nga kjo botë. Pastaj ta zbardhë,  dokumentojë, arkivojë, me qëllimin fisnik për ta përcjellur si dëshmi në vitet, dekadat, shekujt që do vijnë, nëpërmejt botimit të VII-së vellimeve voluminoze me titull “Hasi Encikopedi Etnokulturore”, (V-së prej tyre kanë parë dritën e botimit)!

***

VËSHTRIM I PËRGJITHSHËM MBI V-SË VËLLIMET E ENCIKLOPEDISË

TË BOTUARA DERI MË SOT

Në tërësinë e vet projekti “HASI ENCIKLOPEDI ETNOKULTURORE”, është një ndërmarrje mjaft e guximshme, kur kemi parasyshë se e gjithë kjo punë voluminoze, afatgjatë në kohe  dhe mjaft serioze nga pikpamja shkencore është marrrë përsipër nga një njeri i vetëm.

Për realizimin e këtij punimi mjaft voluminoz, dhe cilësor, janë intervistuar në çdo skaj të hasit shumë subjekte duke nisur nga datëlindja 1911 e këtej, subjekte mbartës prej të cilëve është vjelur një material bruto, e cila është regjistruar, dokumentuar sipas metodave me te reja shkencore për tu zbardhur më pas në studion e autorit; bibliografia e përdorur është mjaft e pasur, kemi referime nga  materiale të shumta arkivore, referuar Arkivit të Kukësit, Prizerenit, Arkivit Qëndror Tiranë, Prishtinë, Intitutit Popullor, Intitutit të Historisë etj; krahas tyre, autori është konsultuar me shumë libra, dorëshkrime, artikuj shkencorë, doktoratura, e të dhëna të tjera që i japin veprës një vlerë me baza shkencore.

Në total, në 5-së vëllimet enciklopedike që kanë dale në dritë deri sot sipas përllogaritjeve që ju kam bërë këtyre titujve me qëllimin për ti analizuar më tej nga pikëpamja e metodës që ka zgjedhur autori, volumin e punës që ka kryer, qasjen e tij etj., kam konstatuar se:

Janë botuar 2650 faqe enciklopedike gjithsej, me ilustrimet përkatëse si: foto, harta, skica;

Janë intervistuar 816 subjekte nga ku u vol një materiali bazë pune (për shkaqe humbje, autori nuk i ka cituar të gjithë emrat e subjekteve, pra janë më shumë se 816 të konstatuara në vëllimet përkatëse);

Dhe janë shfrytëzuar rreth 280 zëra bibliografie të ndryshme.

Sa më sipër, në rast se vepra nuk do kishte në kopertinë emrin e autorit, shume thjeshtë, lexuesi i nderuar mund të hamendësoje se ky botim është projekt i ndonje akademie, apo i ndonjë grupi studiuesish të lëmive të ndryshme të shkences si: gjuhëtare, etnologë, etnografë, gjeografë, historianë etj., që kanë punuar në grup për të nxjerre në drite këte thesar të çmuar të trashegimisë së Hasit.

Por, nuk është asnjera, autori i kesaj vepre madhështore është një njeri i vetëm, ai është Nexhat Çoçaj. Lexuesi, me të drejtë mund të pyesi:- pse shumësia përcakton vlerën e një vepre?; – “ A eshte tregues i cilësise së një vepre numri i faqeve?! Sigurisht se jo!

Së pari, në rastin tone, volumet e veprës “Hasi Enciklopedi Etnokulturore”, na vijnë natyrshëm në keto përmasa, madje autori shpeshherë (me te drejtë-MP) thekson se ka lëne shume gjera pa i  përfshirë në të, se e tille është përmasa e trashegimisë së trevës së Hasit- një thesar i pafund!

Së dyti: perpara se te dalin nga shtypi, vëllimet janë recensuar, redaktuar, shoqeruar me paradhënie hyrese nga emrat më kopetente te fushave përkatëse studimore. Fjala vjen, Prof. Dr. Aferdita Onuzi, Prof, As. Dr. Nebi Bardhoshi, Dr. Besim Muhadri, Dr. Rovena Vata, e shumë të tjerë. Recenca të tilla që na japin garanci se puna e bëre nga autori, është e tamamtë, është e konsultuar në fund, eshte me baza të shëndoshta dhe me vlera shkencore.

Studiuesi, tashmë, Dr. Nexhat ­Çoçaj e ka parë Hasin ashtu siç është, nji, si unitet. Pavarësisht se treva e Hasit është e ndarë sot, mespërmes Pashtrikut, mes Republikës së Shqipërisë dhe Republikës së Kosovë si pasojë të vendime të fuqive të medha. Në Shqipëri, Hasi ka qendër Krumën, ndërsa në Kosovë Hasi ndahet mes Prizerenit dhe Gjakovës. Në vështrimin e përgjithshëm gjeografik, autori krahinen e Hasit e cilëson si një ishull, të cilin e rrethon Drini i Bardhë, Drini i Bashkuar, Ereniku, Rastusha dhe Skatina.

Zonën etnografike dhe gjeografike të Krahinës së Hasit e ka studiuar në unitet me gjithsej 70 vendbanimet, që gjallojnë në territorin e Kosovës dhe në territorin e Shqipërisë. Për herë të parë studiuesi sjell historikun e çdo vendbanimi të krahinës së Hasit (Vell II), duke filluar me fshatin Bardhaj (Maçi), Bishtazhini, Bregdrini, Brekoci, Brenoga, Brruti,  Cahani, Damjani, Dedaj, Deva, Dobruna, Doli, Domaj, Fajza, Firza, Fshaji, Gajrepi, Gerçina, Godeni, Golaj, Gurishta, Guska, Gjinaj, Gjonaj, Helshani, Kabashi, Karashëngjergji, Kishaj, Kojushi, Kosturri, Krajku, Kruma, Kusari, Kushaveci, Kushini, Letaj, Lipoveci, Liqeni i kuq, Lugishta, Lukinaj, Mazrreku, Metaliaj, Milaj, Moglica, Mulaj, Nikoliqi, Peraj, Perollaj, Petërshani, Planeja, Pogaj, Pusi i thatë, Qarri, Raca, Rogova, Romaja, Shalqini, Sefoll, Smaçi, Tobli, Tregtani, Tupeci, Ujzi, Vlahna, Vogova, Vranishti, Zahrishti, Zgjeçi, Zylfaj, Zymi, Zhubi.

Studiuesi Nexhat Çoçaj, meriton një mirënjohje dhe mbështetje maksimale për punën e bërë në drejtim të evidentimit, mbledhjes dhe botimit të kulturës, traditës, dokeve dhe historisë së trevës së gjëre, zëmadhe e të lashtë të Hasit.

Vepra e Dr. Nexhat Çoçajt padyshim që kapërcen cilësimin e një vepre të thjeshtë krahinore, V-së vëllimet e botuara deri më tani kanë rëndësi dhe janë kontribut mbarëkombëtar, si të tillë, ato do të jetë një reference për të gjithë studiuesit e etnologjisë, etnografisë, gjuhësisë, historisë për studime të mëtejshme.

BILBIL MAZRREKU, SKULPTORI ME DY AKADEMI

Interviste me artistin shqiptar Bilbil Mazrreku

Besidoi: Man Poga

TIRANË, në Pallatin e Kongreseve në një hapsirë të bollshme të katit të 3, në kuadër të edicionint të 21-të, Klik Ekspo Group ka krijuar më shumë vëmendje për artin. Që prej dates 22 nëntor vazhdon të jetë e hapur ekspozita e tre artisteve themelues së shoqatës "VIZart". Në pikturë prezantohen artistët e mirënjohur si Znj. Ormira Lulani dhe Z. Helidon Haliti, ndërsa në skulpturë artisti i talentuar, Bilbil Mazrreku (Billy).

Ekspozita pret vizitorë deri më datë 26 nëntor 2014.

***

Me këtë intervistë, ne do të ndalemi tek skulptori B. Mazrreku, i cili vjen për herë të pare me ekspozitë në sklupturë. Nëpërmejt kësaj bisede do mundohemi të mesojmë me shumë rreth rrugëtimin të tij drejt artit; si është sot jeta e tij artistike mes Francës dhe Shqipërisë; sa ka ndikuar përvoja e tij akademike në krijimtarinë e tij; ndryshimet mes dy Akademive të Artit, të asaj  shqiptare dhe jo shqiptare; planet e tij për të ardhmen etj.

***

Unë dhe artisti Bilbil Mazrreku

Para se ta pyes, ta “ngacmoj” me pyetje, u ndala para punëve të tij, para portreteve, i shoh një pas një, meditoj në to, kthehem prap, i rishoh nga fillimi, janë skalitur me mjeshtëri, skulptura e tij plot ngjyrë dhe formë, më krijon emocione. I afrohem autorit të punëve, artistit

B. Mazrreku, e pyes mbi risinë e veprave të tij, nguron pak, është modest, -“le të flasin veprat për mua” –thotë. Sytë i shprehin më shumë se fjalët, e pyes përsëri, shkarazi i “vjedh” ndonjë përshtypje të veçantë mbi punët, me dashuri të madhe për secilën vepër, më përgjigjet: - "Skulpturat e mia mbi të gjitha kanë shpirt, vizitorët ndalën gjatë para tyre, i prekin, i fotografojnë, i ndjejnë", kjo më gëzon, shton ai.

B. Mazrrekun, si artist që është, e karekterizon një pasion i madh për fushën e artin dhe kulturën në përgjithsi. Gjatë gjithë intervistes, duke mësuar më shumë për jetën e tij artistike, më krijon përshtypjen e një përsoni që nuk "ngopet" me dije, kërkon më shumë nga vetja në çdo aspekt cilësinë, deri në përfeksion, punon deri vonë për të qënë i kulluar në çdo detaj të artin të tij. Ai sot e ndan kohën mes Frances dhe Shqipërisë, ka mbaruar dy Akademi Arti, zotëron shkëlqyeshëm 4 gjuhë të huaja (Frengjisht, Anglisht, Italisht, Greqisht), ka mbi supe shumë përvojë, dhe prap është modest. Fillesat e talentit të tij i gjejmë tek disa skica të bëra në kohën e fëminisë në Has. Falë pasionin të tij ëndrra vazhdon tej, mbaron me sukses në "92 Akademinë e Artit në Tiranë, por nuk ngopet. Vazhdon më tej, kërkon të përmbushet edhë më, duket se liria e lëvizjes i jep një garë tjetër, atë të matjes së dijeve të tij , me artistët jashtë vendit. Shqipëria për të është pak. Asgjë nuk e ndalon pasionin e tij për artin, të bukurën, pikturën dhe skulpturën, në “98-tën mbaron shkëlqyeshëm Akademinë e Artit në Athinë për skulpture dhe disiplina të tjera.

Me aktivitetin e tij artistik e gjejmë si drejtues të një prej galerive më të njohura në Athinë, në lagjen "Plaka", pastaj bashkëpunime në Amsterdem, Paris, e gjetkë. Për tu rikthyer në vendin ku u nis në "92 me më shumë ëndrra në xhep, sot, shumica të bëra realitet.

***

Z. Mazrreku, pashë që kraha ekspozitës ishtë logoja "VIZart", çfarë domëthënie ka kjo logo?

Prezantimi im këtu lidhet dhe me promovimin e Shoqatës Kulturore Artistike "VIZart", ku krahaz punëve të mia në skulpturë,  prezantohen dhe dy artistë mjaft të njohur në pikturë si Znj. Ormira Lulani dhe Z. Helidon Haliti. Ne zgjodhëm që pikërisht me këtë ekspozitë të prezantonim dhe Shoqatën Artistike Kulturore të cilën e pagëzuam me emrin “VIZart”.

Z. Mazrreku për Ju është paraqitja e parë në Tiranë me skulpture, si po pritet nga qytetarët e Tiranës ekspozita juaj ?

Po, është prezantimi i parë me punimet e mia, në zhanrin e skulpturës në Tiranë. Në fakt, e kisha menduar prej kohësh këtë ekspozite si suprizë për publikun artëdashës shqiptar. Ku ka më bukur se sa për festat e nëntorit! Pas një rrugëtimi të gjatë nëpërbotë, e konsiderova si me të veçantë ekspozimin e punimeve të mia aty ku u formova, pra ku janë fillimet e mia artistike.

 Përsa i përket vizitorëve, jam shumë i suprizuar nga impakti i madh që ka patur kjo ekspozitë në syrin e qytetarëve të Tiranës.

Krahas Akademisë së Artit në Shqipëri, ju keni mbaruar dhe Akademinë e Artit në Athinë, na flisni pak rreth kësaj përvoje?

Mendoj që rregullat e forta akademike dhe disiplina e madhe e shkollës sonë ka qenë një bazë e fortë formimi, ku ka ndikuar goxha në të ardhmën time artistike. Shkolla klasike që përfitova këtu në gërshëtim me eksperiencat që mora në shkollën liberale europiane, siç është ajo e Akademise së Arteve të Athines, plotësuan edhe më, formimin tim artistik dhe akademik. Gjatë qëndrimit në Athinë, kemi organizuar shumë ekspozita me artistë shqiptare që jetojne dhe punojnë në greqi. Duke u paraqitur me dinjitet me ekspozita të ndryshme që nga “96-ta deri në 2010-tën, vit të cilin unë u vendosa në Francë.

Ju jetoni mes Francës dhe Shqipërisë, ku frymëzoheni me shumë?

Pyetje e bukur! Sigurisht që Franca është potencial i madh frymëzimi për çdo artist, nga ku kam përfituar shumë eksperienca të reja. Por, gjithmonë sa herë që rikthehem në atdhe për mua është një emocion i veçantë artistik dhe shpirtëror.

Çmund të na thoni diçka mbi projektet e së ardhmës?

Në fakt kam disa. Me një nga projektet e mia artistike, synoj që të paraqitem përsëri sëshpejti me një ekspozitë përsonale në Tirane. Sigurisht me një numër më të madh punësh. Ndërkohë, paralelisht do jem i angazhuar dhe në disa projekte ndërkombëtare me koleget e mi në Francë e më gjërë, nëpër Europë. 

Z. Mazrreku, ju urojmë suksese dhe faleminderit për biseden!

Ju faleminderit ju për bisedën!

Ti njohësh serbët edhe në sport

Parantezë

Ka qënë viti 1998, ku jam njohur në bërthamë, drejtpërdrejtë, me shumë shqiptarë nga Kosova. Shumë prej tyre ishin miq në shpinë tonë, disa miq të vjeter të familjes, me lidhje gati një shekullore, disa bashkëkrahinarë, (të Hasit që mbeti përtej kufijve), disa miq të të rij, që i solli në Krumë lufta e re, gjenocidi i Millosheviçit. Siç e do zakoni, pas darke, vlonte muhabeti, e ku tema kryesore ishte padyshim situata në Kosovë. I ulur në cep, dëgjoja më shumë kureshti bisedat, e nëpërmejt tyre njoha më mirë, më shumë, më thellë, xhamen e madhe të shqiptarëve të Kosovës, pashë plagën e gjallë, luftën e tyre për mbijetesë. Disa sosh, te trembur në palcë nga terrori shekullor, vinin në dukje here pas here forcën e madhe të ushtrisë Serbe. “Sa tenke ka serbi, e na dojm me i ra me kallash shqipnie”- drejtoheshin sa here që zoti i shpisë theksonte domosdoshmërine e reagimit me armë kundrejt gjenocidit serb.

Në ato kuvende njoha shumë burra që ju pikonte urtësia në fjalë, drimëria në sy.

Nuk do ti harroj kurrë mesimet e mëdha që kam marrë nga ato biseda. Mes tjerave nuk më hiqet nga mendja fjalët e njërit prej miqve që vinte nga zonat ku ishte ndez lufta prej s’pari, Drenices, kur në debat e sipër për luftën e Kosoves tha: “Ka zona dhe njerez në Kosovë, sidomos në qytet se se kan mendu kurrë, që ne do ja kthejmë pushkën shkaut. Bile, shumë njerëz me paret që vinin prej gjermanie a zvicre, kan maru dugaja, a shpia t’reja. Kurse na n’Drenice, i kemi shpitë e para 100 vjetve, e krejt paret e djemve prej kurbeti i patem ble armë., e kemi ditë, e na thoshin pleqt: biro, herdokurdo do dana me serbin veç me luftë. Ani, kur ta marojmë luften kena me i maru shpiat e reja.”

Përfundimi, paslufta tregoi se ata që kishin menduar si pacefistë, që ishin tërhequr nga konflikti, gabuan, ata kishin harruar, nuk e njihnin mire armikun shekullor, e kishin falur, por ai nuk falte, të gjitha dyqanet e shpiat të reja a të vjetra u dogjen nga serbet, gjithçka u shkretu, mjafton të ishte e shqiptarëve dhe të frymonte shqip. Paslufte, dolën shumë trima, rëndom. Por në syrin tim luftëtarë të vërtetë ishin ata soj shqiptarësh si familja Jashari që menduan për luftën e lirinë atëherë kur të gjithë e shinin të largët çlirimin e kosoves, ju dukej përrallë folklorike shqiptare. Sepse në thelb të suksesit të projektit të tyre ishte mos-harresa, dinjiteti i lartë, ndjenja e lartë kombëtare dhe njohja e mire e armikut, “Shkjau asht si ujku nen lëkuren e delmes”, përsëritnin pafund sa herë i pyesnim për ta.

***

14 Tetor 2014

Pas orës 20-30 emocionet sa me vinin e shtoheshin, ekipi jonë Kombëtar për pak minutash do zbriste në fushë, ishin në transfertë në Beograd, aq më tepër takimi i parë në historinë e futbollit mes nesh dhe serbëve, pas shkërmoqjes së Jugosllavise së dikurshme. Kisha dëshirë të madhe të ndaheshim me fitore në këtë takim historik.

Pavarësisht panoramës së zymtë mediatike, shpresoja tek e fundit, që kjo ndeshje do simbolizonte ndarjen nga epoka konfliktuale të para 15-të viteve dhe fillimin e një epoke të re marrëdhënies mes nesh, çka mund të vinte nëpërmjet asaj ndeshjeje sportive, dashamirese aq sa mund të ishte, fundja, futbolli më shumë ka bashkuar sa ndarë. Madje, më keq që ishim s’kemi ku shkojmë me këte ndeshje futbolli – thoja më vete.

Po çdo shoh, mu errësuan sytë, ishte hera parë që himni i kombit tim ulëritej, fishkëllehej, përbaltosej si askund, me aq barbari, aq me teper nga një komb i cili ka qënë armiku jonë më barbarë në kuptimin e plotë të fjalës, i cili ka thurur plane prej mendjeve akademike për zhdukjen e shqiptareve!

Pastaj, ulërijtja e tmerrshme e 30 -të mijë serbëve: “Ubij, Ubij siptara” – “Vrite, vrite shqiptarin”, gjatë gjithë 40-të minutave të lojës, më bëri të rikthehen në kohë, e të mendoj se armiku shekullor i joni nuk paska ndryshuar aspak. Atë e rinjoha në egërsinë e vet jo nëpërmjet ndonjë lufte të re por për fat nëpërmjet sportit. Thjeshtë në një ndeshjeje futbolli, me fobinë e tyre kundrejt flamurit tim, që as për një ndeshje të vetme nuk e honepsin dot përballë, sy për sy me flamurin e tyre si dy simbole të dy kombëve. Çfarë frikacakësh!

I turpëruam, po po i turpëruam, me lojë, me dinjitet, me flamurë, sepse kishim atje 11 lojtorë-heroj që Beogradi i 30-mijë huliganëve dot si mundi, kurrë më shumë krenarë sjam ndjerë, para dyarve të “Nënë Terezës”, o Zot, mbi krye sa ju shkonte triumfi. Tirana, Prishtina, Tetova, Ulqini, Kumanova, e kudo në diasporë, valëvitej krenar një flamur që kurrë nuk ka m’sy për gjenocid.

E valëvitnin lart përpjetë, si shqiponja që flururon mbi retë, mosha më vitale e kombit tonë, të rinj e të reja, të bukur, të ditur, kryelartë, me vetëdije të lartë kombëtare. Le ta marri vesh bota se autoktonë do të thotë: europianë!

Ra kjo ndeshje e u ripamë me serbet, sllavët. Ra kjo ndeshje dhe rinjohëm egërsinë barbare të tyre edhe në sport.

“Shkjau asht si ujku nën lëkuren e delmes”!

Tirana Observer 19. 10.2014

NJË IMAZH I KEQ (I SHTUAR) NA DËMTON TË GJITHËVE

MAN POGA

Pa u ftohur akoma duartrokitjet e zjarrta të diplomatëve në sallën Kombëtare të Teatrit të Operas dhe Baletit për nder të shfaqjes dhe suksesit të trupës së baletit "Balet Preljocaj", të një prej koreografëve më të zëshëm në botë, shqiptarit Angjelin Preljocaj, mediat vizive, por jo vetem na bombarduan me lajmin “trofe”: “avioni me drogë ra në divjakë…”. Ndërkohë imazhi i një avioni privat i zhytur me hundë në rërën e lagësht të divjakës nuk na shqitej nga ekrani. Sigurisht për pak orë lajmi u bë ndërkombëtar, sidomos mediat Italiane u morën gjatë me detajet e ngjarjes, nxitur dhe nga pjesmarrja e një shtetasi Italian, pronar i mjetit fluturues.

Afërmendsht, çdo strategji kombëtare në sendërtimin e një imazhi pozitiv të vendit nëpërmjet diplomacisë kulturore do të shembej si një kështjelle rërë, përpara kategorisë së këtij lajmi i cili me sa duket është shumë i kërkuar jashtë vendit, dhe çuditërisht pompohet dhe brenda vendit me forma të ndryshme. Si lajm i faqeve të para, ndimon po e po në shpërndarjen e një imazhi të keq plus, të shtuar (taze), për ne. Si vend i trafikimit ndërkombëtar të lëndëve narkotike tashmë jo me gomerë në kufi, as me qerre, as me makina, kamionë, gomone apo tragete, por me avionë, po po me avionë si në Kolumbinë e filmave..! Politika mendjeshkurtër e ditës e pa si një trofe, kauzë, si rast “fatlum” për të goditur poshtë brezit, ekzekutivin e dalë pas 23 qeshorit, sidomos tani kur po afron qeshori i vendimeve në Bruksel! Sepse opozitarizmi tek ne tash e 23 vite, quan fitore të veten çdo dështim të ekzekutivit në etapat integruese që të çojnë drejt Bashkimit Europian, anipse nga kjo politike e dites, jemi dëmtuar të gjithë ne, pa përjashtim bindjeve politike sot e gjithë diten.

Ndaj, tu biesh borive me teper se ­ç’duhet për ngjarje të tilla që krahas elemintit atiligjor që mbartin e që mbetet për të pritur hetimet deri në fund, demtojnë rëndë imazhin e shqipërisë dhe shqiptarëve përveç të tjerave edhe në strukturat vendimarrëse të Bashkimit Europian. Gjykoj se kjo qasje nuk është kontribut në opozitarizem (madje zeron dhe kontributin e dhënë gjatë 8 viteve kur ishte vet në pushtet), as demokraci, përkundrazi është një imazh i keq i shtuar që i bëhet vendit tonë…! E që zbeh mundin e madh të çdo shqiptari, sidomos të diasporës, çdo aktori, soprane, balerini e koreografi shqiptar me famë ndërkombëtare që me punën e tyre titanike e suksesin e madh mundohen të japin në përditshmërinë e tyre një imazh pozitiv për vendin nga vijnë, shqipërinë. 

Ndoshta jemi ndër të paktet kombe që po kalojmë një tranzicion tepër të zgjatuar me kulminacione negative që shpesh herë na kanë kthyer në pikën zero për mos të thënë mbrapa. E ku protagonistë negativ në shkatërrimin e vendit tonë kemi qenë vet ne, sikur të mos mjaftonte kjo, një imazh negativ të pashembull dhame në ’97, ku u desh ndërhyrja e forcave ndërkombëtare për të na  paqtuar mes veti. Te gjitha këto ngjarje bashkë me shumë të tjera na stopuan në proçeset integruese, krijuan një imazh dhe steriotip teper negativ, aq sa edhe Serbia që kishte kryer sa e sa masakra deri ne ‘99, Europa e shihte me të mire se ne, dhe sot (pothuajse i gjithë balkani) është ku e ku para nesh në shumë tregues! Ndaj sot ku pritshmëritë në BE për transformime positive janë të mëdha, dalin çeshtje mjaft serioze që na paraqesin para syve të botës krejtësisht të transformuar, së pari me lajmet e fundit si gjoja shtet alla-kolumbian, që tregtinë e droges e bën deri me avionë; dhe së dyti me lajmet e vazhdueshme tash një vit mbi pjesmarrjen e shtetasve tanë në luften e Sirisë duke krijuar një pamje kinse radikale të besimtarëve të fesë Islame në shqipëri, gjë që krijon një mjegullnajë të panevojshme dhe me kosto të lartë.

Jo më kot populli yne ka nxjerrë urtësine: “më mirë me të dale syni sesa nami...!” Ndaj shtimi i një nami tjeter të keq është tepër për ne, ndaj duhet trajtuar me kujdes, përndryshe do na vërberojë të gjithëve.

Botuar ne gazeten “Tirana Observer”, 13. Maj 2014

15-TË VJET NGA KRONIKA E MBIJETESËS TEK PËRKUJTIMI I DINJITETIT KOMBËTAR 1999-2014

(Kontributi i popullit të Hasit në përballimin e  eksodit të vitin ’99)

Nga Man Poga

Botuar ne gazeten "Tirana Observer" 16 prill 2014

Popullsia vendase (Hasit) për vite me rradhë ka mbajtur dhe strehuar vëllezërit kosovarë që iknin nga terrori serbo-malazez, dhe kanë ndarë bukën e gojës. Kështu ka vazhduar deri sa janë instaluar nëpër pasuri shtetërore dhe ju kanë shpëtuar jetën.

Tafil BOLETINI

(marrë nga libri me kujtime: “Pranë Isa Boletinit&Përballë sfidave të kohes”, Tiranë, 2003,  fq. 182)

Me 16 prill në qytetin e Kukësit sipas njoftimeve të ekzekutivit dhe pushtetit vendor do të ketë aktivitete të shumta në përkujtim të 15-të vjetorit të eksodit të popullsisë Shqiptare të Kosovës nga trojet e veta në drejtim të Shqipërisë.

Me moton “Shqiperia dhe Kosova, 15 vjet nga eksodi”, në qendër të Qarkut Kukës do mbahen aktivitete te shumta argëtuese dhe kulturore për shënjimin e këtij përvjetori me qëllim falenderimin e popullsisë së Qarkut Kukës (Kukësit, Hasit dhe Tropojës), për përballimin me dinjitet të asaj situate shumë të vështirë, ku mund të themi se popullsia Shqiptare e Kosovës kaloi nga gjendja e asimilimit nëpërmjet gjenocidit të ushtruar mbi të, e deri në eksod biblik.

Festa vjen sot si një bashkëpunim në një kohë e rrethanë afërmendsh shumë me dinjitoze për popullsinë shqiptare që gjallon e lire tashmë në dy shtete zyrtare, Shqipërisë dhe Kosovës.

***

Mirëpo krahas kësaj atmosfere feste, duhet të mbizotërojë një ndjesi e përgjegjësi kujtese kombëtare nga çdo indivit që ka çfarë të thotë dhe të kujtojë nga kronika e eksodit ’99. E, nëpërmjet publikimit të çdo dëshmie, qe vjen nëpërmjet fotove, filmimeve, statistikave e të dhënave të tjera, të dëshmohet fort e vërteta e madhe se shqiptarët e Kosovës janë viktima jo agresori… siç duan ta sjellin sot politikat e mbrapshta antikombëtare. Njëkohësisht, duhet të dalë në pah çdo kontribut i çdo krahine, fshati, familje, individi që në kohë e rrethana shumë të vështira ekonomike dhe sociale (sapo kishte kaluar 97-ta) gjeten forcen, energjinë, besimin dhe solidaritenin për ta kaluar bashkarisht këtë sprovë historike.

Një prej dëshmitarëve të pasojave të eksodit ’99, jam dhe unë, si shumë bashkëqytetarë të Krumës së Hasit, të cilët për hirë të së vërtetës, (siç dihet) është zona që ka kontribuar masivisht që në hapat e parë të lëvizjes së Ushtrisë Çlirimtare, ku bijte e kësaj krahine kanë qënë të përfshirë kryekreje në çdo pikëpamje dhe kontributi i tyre ka qenë shumëplanësh, deri në dhënjen e gjësë më të shtrejtë: Jeten. Sidomos fshatrat kufitarë si: Letajt, Dobruna, Vlahnja, Cahani, Kishajt, Pogajt etj.

Të parët Shqiptarë të Kosovës që erdhën grup në Krumë si pasojë e dhunës e masakrave serbe ishin rreth 200 banorë të fshatit Goden të Komunës së Gjakovës të cilët u depërtuan nëpërmejt pikes së qaf-prushit. Ata gjetën strehë menjeherë në familjet Hasjane në Krumë. Për të parë situatën në vend në këto familje bëri vizitë Presidenti, Rexhep Mejdani, dhe kryeministri Pandeli Majko, ndërkohë gjendje sa vinde e përkeqësohej dhe më tej. Çdo ditë e pas 25-26 marsit u bë dhe me e vështirë në Krumë, numri i të dëbuarve po shtohej me shpejtesi, ndërkohë kapacitetet mbajtese ishin shumë të kufizuara. U tejmbush çdo ode e çdo shpie, pastaj sistemimi  vazhdoi tek Xhamia e Qytetit, Pallati i Kulturës, Shkolla e Mesme, Shkolla 8 vjeçare, Pallati i Oficerave, Spitali,  çdo hapsirë e lulishteve ishte plot e përplot.

Me 17 prill shënohet një dyndje e madhe ku në rrethin e Hasit atë ditë, ishin njëzet e tre mijë banorë të shpërngulur. Në qytetin e Krumës 9.417 persona, në komunën Golaj 7.990,  në komunën Fajza 1.540 dhe komunën Gjinaj 966 veta. Ndërsa në xhaminë e qytetit të Krumës dhe në Pallatin e Kulturës u vendosën edhe dy mijë të tjerë.  Solidariteti ishte në përmasa hyjnore, të gjithë morëm nga 2-3 familje, për njerzit që s’mund ti mbanim në shpi kemi shpërnda ujë, bukë e rroba nëpër lulishte ku ishin vendosë.

 Qaf Prush, 1999

Gjithçka u bë me ndimen e banorëve vendas, asnjë ndimë nga shoqatat apo shteti nuk kishte ardhë në Krumë, ishin fokusu në Kukës, sepse atje kishte një dëpertim edhe me të madh. Sipas regjistrimeve numri i të shpërngulevje që kaloi nëpërmejt pikës së qaf-prushit për në Krumë e nëpër Has ishte mbi 70 mijë, por mund të ketë  qënë edhe më shumë…

Populli i Hasit në përgjithsi e ka besdi me përmendë buken qe ka dhanë, e sheh si ofendim, i largohet vetëmburrjes me urtesi, por kjo gjë shpesh here e ka çuar në harrese kontributin qe ka dhene ...

Sot 15-të vite më vonë nga kronika e mbijetesës, kemi arsye të përkujtojmë triumfin në përballimin e situatës dhe të festojmë të gjithë me dinjitet.

Tiranë, 15 prill 2014

HAZIR SYLË KURPALI

1874-1913

PROFILI I NJË ATDHETARI TË LËNË NË HIJE!

Nga Man POGA

Kush po shkon përpjetë çarshisë?!

Hazir Syla i Shqipnisë

Kush po shkon përpjetë sokakit?!

Hazir Syla djali i Hasit[1]

Populli

Fati e deshi që ashtu rastësisht gjatë punës sime të përditshme kërkimore për çeshtje e tema krejt të tjera, më ra në dorë një libër historik, monografia me titull:  “Ram Binaku i Dashinocit” [2]. Në vija të përgjithshme në këtë monografi shkruhej me lavde për Ramë Binakun (1888-1961), ku i vishesin merita të medha kësaj figure historike nga Komuna e Gjakovës, deri atë çast i panjohur për mua. Mes të tjerash, në hyrje të kitij libri por që e hasa pastaj edhe në shkrime e studime të tjera, me ra në sy një paragraf që jepte disa të dhëna mbi fillesat e aktivitetit luftarak të subjektit, citoj: “Lule Hajdari, nipin e saj, Ramë Binakun 17 vjeçar, e dergon tek Ahmet Begu babai i Bajram Currit, prej të cilit kërkoi ndimë për të mundur me e regjistrue në çetën e Hazir Sylës i cili rrjedh nga familja Kurpali-Shqipëri [3].

Më mjaftoi ky paragraf  që të më grishte, të ma prishte qetësinë, t’i lë menjëanë projektet e tjera, të më nxiste që të kërkoja më tej në skutat e historisë, në mënyrë që të ndriçoja sadopak profilin e Hazir Sylë Kurpalit, e në terrin e historisë së Hasit, të ndez një qiri të vogël. E si mund të lihet një kapedan i tillë pa as edhe një artikull, të paktën, kur për një antar a pjestar të çetës së tij ka libër monografik?!-mendoja me vete.

Eh! Në këtë gjendje është katandisur historigrafia e visit të Hasit. I cili ka prodhuar me shumicë histori në çdo shekull, ka nxjerrë kapedana, komandanta, heronjë e dëshmorë me shumicë por shkrimtarë (historianë) jo…për me e shkru të verteten-historinë. Ndaj asht bjerrë historia, aq sa, shumëkujt (ndoshta dhe disa hasjanëve të sotëm...), ju asht mush mendja që Hasi nuk ka histori, nuk ka pasë prijsa që i kanë dale zot vendit të vet, kombit të vet, në kohë e fate te zeza kur visi a Kombi i lypi!  Paj, e vërteta është se, veç pak “koren e kohës” me ja heq historisë së visit të Hasit, kemi me gjetë kuvendarë e prijsa, trima e dëshmorë, shtetarë e fisnikë të naltë, klerikë e arsimtarë ndër shekuj, sa s’na ka pre menja…! Një nga ta, prijs e trim që gjalloi rreth shekullit XIX-XX është sot e gjithë diten patrioti Hazir Sylë Kurpali (1874-1913).

HAZIR SYLË KURPALI

VENDLINDJA

Hazir Kurpali lindi me 1874[4] në Letaj, pinjoll i familjes së madhe e të njohur Kurpali nga Hasi. Familje e cila dha kontribut të madh në çeshtjen Kombëtare Shqiptare. Kulla e tyre, duke qenë buzë grykës së qaf-prushit, ishte në kontakt me shumë patriotë e atdhetarë të shumë trevave Shqiptare. Letajt, si emertim fshati na del qysh me 1415, ngjarjet historike na tregojne se Letajt në shek XIX ishin një nga vendbanimet me ne zë të Hasit, por dhe të Malsisë. Ndër betejat ku shquhen shumë Hasjanët e në veçanti nga Letajt mund të përmendim luften e vitit 1887, në këtë luftë u shquan Ahmet Zeneli, Keç Ademi, Myftar Syla dhe Ali Hoxha. Ne luften Turke të 1912, Bajram Sylë Kurpali dhe Rexhe Mehmeti[5] Letajt dhe Qaf-Prushi si grykë, nga pikpamja gjeografike janë mu në udhëkryqin ku pikëtakoheshin historikisht, pushonin një cope here, karvane tregtare, tregtar e prijës, patriot e njerëz të thjeshtë nga vise të ndryshme shqiptare, duke filluar nga Kruma e një pjesë e mire e Hasit, Bytyqit dhe e Va-Spasit (nga vinte Puka e Shkodra), prej nga nxirrnin krye pastaj për të dalë përballë Gjakovës për punë minutash. Fillimisht lëvizej për çeshtje tregtie, pune administrative etj., por jo vetëm. Gjatë fillimit të lëvizjes Kombtariste e sidomos gjatë Lidhjes së Prizerenit lëviznin patriotë e  ideolegë me za nga Shqipëria drejt Kosoves, e anasjelltas nga Gjakova, Peja e më gjerë në drejtim të Hasit, Bytyçit, Pukës, Shkodres... per te mbajtur ndezur  e shpërndarë sa me shumë flakën e atdhedashurisë! E tek kjo kullë si në çdo kulle të Hasit, ata gjeten ndezur zjarrin e atdhedashurisë, shtruar sofren e bukes, e thatë barutin e luftes…!

NDIKIMI FAMILJAR NË FORMËSIMIN PATRIOTIK DHE ATDHETAR

Nëpër kohë bijtë e kësaj familje janë shquar për patriotizem, ata ranë në kontakt dhe bashkëpunuan me ideologë, luftetarë e patriotë të livizjen Kombetare Shqiptare si Asim Vokshi, Haxhi Zeka, Hasan Prishtina, Bajram e Hysni Curri, Isa Boletini, Azen e Shote Galica e shumë e shumë të tjerë. Syl Kurti ka marrë pjesë në mbledhjen themeluese të Lidhjes Shqiptare të Prizerenit, në aksionin e Gjakovës, e në të gjitha veprimet luftarake të mëpastme. Në total 8 djem të kësaj dere kanë dhënë jeten për atdheun dhe 5 të tjerë janë plagosur[6]

Kulla e tyre u bë qendra kryesore mbështetëse e kryengritjes shqiptare kunder Osmaneve sidomos në kryengritjet e viteve 1900-1912-tës, ku në Qaf-Prush u bënë beteja të përgjakshme. Sipas të dhënave autentike që na jep direkt shumë afër nga vendi i betejës diplomati A.N. Elmenjalov asokohë i ngarkuar me punë në nënkonsullatën  e  Perandorisë Ruse në Prizeren, nëpërmjet një telegrami drejtuar Ministrise së Punëve të Jashtme Sankt-Petersburg, raporton se: “me 27 Qeshor / 10 Korrik 1912, kryengritësit e Hasit, të Gashit dhe të Bytyçit, nën drejtimin e Bajram Currit, goditën katër batalione të përqendruara në Qafën e Prushit. Forcat qeveritare u thyen keq, duke lënë në duart e shqiptarëve municione, armë, mitraloza e topa, që u përdorën për armatosjen e kryengritësve. Ata lanë gjatë këtij luftimi 300 të vrarë, të plagosur e robër lufte”[7] Suksesi i kryengritësve në Qafë të Prushit ushtroi ndikim në popull dhe, siç shkruante direkt nga Stambolli Hasan Prishtina: “i dha një shtytje të fuqishme lëvizjes së armatosur edhe në viset e tjera. Kjo fitore bëri të aktivizoheshin edhe elementët opozitarë në radhët e oficerëve të garnizoneve ushtarake në viset verilindore e lindore të Shqipërisë”[8] Për kontributin e tyre gjatë përfshirjes në çeshtjen Kombëtare janë ruajtur dhe përcjellur brez pas brezi, këngë, histori, bema që këndohet e ruhen si në Kosovë ashtu dhe në Shqipëri (Has, Malesi e Gjakovës, etj), kënge që janë kënduar jo  vetem ne oda por deri në Festivale Folklorike.[9]

Kesisoj, edhe Hazir Syla nuk kishte si të dilte ndryshe, ambjenti ku u rrit dhe u formua ishte i gatuar nga shqiptarizma, qe kur lindi deri sa vdiq, jeta e tij i shkoi në betejë. Sepse i tillë ishte fati i Kombit, betejë për mbijetesë nga asimilimi..! Ai e vazhdoi me tej lidhjen e familjen e tij me figurat me te shquara të kohës që punonin për çeshtjen Kombëtare. Fati i tij ishte lufta, ashtu si e gjithe familja e tij që ishte e përfshirë kryekreje në lëvizjen Kombëtare Shqiptare, i ati  ashtu dhe vellezerit e tij kishin marre pjese ne beteja e kuvende, duke filluar qysh me reformat e tanzimatit, Lidhjen Shqiptare të Prizerenin e deri tek Kryengrita e Pergjithshme për Pavarsinë Kombëtare Shqiptare. Nga Kulla e tyre kanë dalë nëpër kohë shumë trima, si Haziri, Avdia, Zymeri, Dërvishi, Bajrami, Selimi etj, ndër to cilësoheshin si: prijsit shumë të njohur të barakut të vogël të Hasit, Haziri, Bajram, e vllazëris “Kurpali” – kështjella e Konaku i luftëtarve të lirisë, në pikën më nevralgjike “Qaf e Prushit”[10] Siç vëren gjithashtu studiuesi Besim R. Cengu: kjo kullë, nuk ngjasonte me një shtëpi banimi. Më shumë qe një institucion që lindte e skaliste lufëtarë. E pastaj nëpërmjet tyre përhapte pareshtur nëpër historinë tonë të vështirë patriotizëm dhe atdhedashuri.[11]

Muzeu i gjallë dhe dëshmia e përpjekjeve të kësaj kulle ishte trupi i Bajram Sylës, stolisur me tetëmbëdhjetë plagë në trup. Pas vdekjes së Hazirit, Bajrami do të vazhdonte me tej lidhjet me patriot e ideologë të lidhjes, për të si trim dhe luftetar i madh, (ndryshe nga Haziri), janë shkruar shumë artikuj e studime. Studiuesit Sejdi DIDA, Agim SPAHIU dhe Dr. Besim MUHADRI e kane cilesuar Bajram Sylë Kurpalin me epitete si: “Njeriun e miqësuar me plumbat”[12],  “Legjenda Hasjane e 18 plageve”[13] etj. Për të njohur dimensionin e vertetë ku u rrit dhe u brumos Hazir Kurpali na jep me tej shpirti krijues hasjan i cili i ka përshkruar në grup, vllazërimin Kurpali, ku përmenden me rrallë Bajrami, Haziri, Avdia dhe Zymeri, përcjellë në këngën e njohur “Djemt e Hasit”, këngë e cila përkujton betejen e lavdishme të Qaf-Prushit:

Djemt e Hasit n’kulla t’bardha

Me pushkë n’dorë i ka le nana

N’kullë t’Kurpalit, shtiz flamurit

Prush asht ba themel’ i gurit

Bajram Syla gjallë s’po kapet

Asht ma i vogli n’katër vllaznit

Shqipja e vogël me 18 plagë

Po pisket o nëpër flake

Ka Hazirin, ka Avdinë

Kur lshojnë za dridhin Turqinë

Ka Zymerin lule t’motit

Oso Kukë n’kullë t’barotit

Veton Hasi Ishon rrugë

I thotë Hasmit-mor ku je?

Luftë e dasëm shortet e mija

Nji bajrak kam për te dyja[14]

NË LUFTË DERI NË DITEN E MBRAME

NGA PLAVA-GUCIA NË QAF-PRUSH, NGA KAÇANIKU NË SHKUP

Hazir Kurpali ishte një prijës i lindur, ai ja kishte arritur që të themelonte e drejtonte në moshë të re nje çetë mjaf aktive e cila la gjurmë të pashlyeshme në kronikat e kohes e ku aktiviteti i dendur luftarak shtrihej që nga lufta e Qaf-Prushit, beteja e Gjakovës, Decan, Plavë-Guci, beteja e përgjakshme e Kaçanikut e deri në Shkup. Aktivitet i gjërë deshmuar e ruajtur në arkiva, dokumente, foto, kujtime e studime të bashkëkohesve. Në çeten e tij shohim se do të gjenin besim e bashkohen shumë të rinj e patriotë jo vetem nga Hasi, prej nga ishte Hazir Syla por dhe nga Malsia, Deçani, Gjakova e shumë treva të tjera të Kosovës, fakt që flet për shtrirjen e gjërë të influences së tij. Sipas dëshmive të gjalla të antarëve dhe bashkëluftëtarëve të tij të cilet paten fatin të jetonin me gjatë, është vertetuar se çeta e Hazir Sylës u themelua në vitin 1903[15]. Një dëshmi tjetër të dorës së parë dhe mjaft kuptimplotë mbi aktivitetin dhe rolin e Hazir Sylë Kurpalit kemi nga nipi i Isa Boletinit: Tafil Boleti, i cili duke përshkruar tre tarafët e Gjakovës, mes të tjerat thekson: “…në Gjakovë doli në shesh dhe grupimi i tretë me Hazir Sylën në krye..”[16]

F. Mehmetaj në monografinë: “Qel Shabani i Becit – jeta dhe vepra atdhetare”, megjithëse mbart disa lajthitje lidhur me disa të dhena mbi Hazir Kurpalit, na jep detaje te reja mbi shtrirjen e aktivitetit të Hazirit, ku shton dhe vendbanimin e ri të tij, citoj: Qel Shabani një kohë të gjatë i ka takuar çetës së Hazir Sylë Kurpalit, trim i dëgjuar i Malësisë së Gjakovës, i cili aso kohe ishte me vendbanim  në fshatin Radoniq të Dushkajës. Me tej: Luftetarët e kësaj çete morën pjesë në shumë aksione lokale dhe në kryengritjet e armatosura të viteve 1908 – 1910. Kësaj çete i ka takuar edhe vëllai më i ri i Hazirit, Bajram Syla, po ashtu trim i dëgjuar. Pas vdekjes së Hazirit, Qeli i ka takuar çetës së Bajram Sylës. Kohë pas kohe Qeli ka bashkëvepruar edhe me Bajram Daklanin, Zefin e Vogël, Zymer Fazlinë, Mon Avdinë, Avdi Sylë Kurpalin (i vrarë në Pejë në përleshje me forcat turke në kohën e Hyrrjetit), Idriz Jahën e Smolicës, Jahë Salihun e Babajve të Bokës etj[17]  Haziri mori pjesë në luftën e përgjakshme të Kaçanikut të vitit 1910, në betejen e së cilës ju plagos i vellai Bajrami, të cilin e dërgoi për kurim në Shkup, shoqëruan nga Hysni Curri (vëllai i Bajram Currit), dhe Islam Aga i Batushes, bashkëluftetarë ne Kaçanik. Nga ku kemi dhe sot të vetmen foto –dëshmi të këtij trimi.  Profilin e tij e  shohim si një nga prijësat i forcave të Hasit si dhe luftëtarëve nga zona të ndryshme të Kosovës gjatë kryengritjes Kombëtare Shqiptare. Siç e hasim edhe në kujtesën e zonës ruajtur në kënge:

…

Shumëkush jeten se kurseu

Me gjak t’kuq lirinë e bleu

Për dy trima e kemi fjalën

Hazir Sylën e Kurpalit

Ram Isufin pika e djalit

Kur Turkia kupen mushi

Batalionet çoi n’Qafë Prushi

Bajram Curri kur ka ndigjue

Hazir Sylës fjalë i ka çue

Hazir Syla çfarë i ka thanë:

Plot barut kullat i kam

E me trimat që kam me veti

S’ka shka na ban krali as mbreti…[18]

Mes të tjerash aktivitet të dendur patriotit dhe shume aktiv kishte në Deçan të Kosovës. Përleshjet e para me forcat osmane në kete treve gjatë kryengritjes gjithëpopullore kunderosmane të viteve 1908-1912, u bënë në beleg të Deçanit nga luftetarët e çetës së  Hazir Sylës[19]

Hazir Kurpali,  dalë në Shkup  me 1910, pas luftës së përgjakshme të Kaçanikut[20]. Pas vdekjes, u dekurua  nga pushteti i kohes me medalje të shumta për veprimtari patriotike.

Krahas betejave përkrah trimave të Kosovës atë e gjejmë edhe si pjesmarrës në kuvendin e Pejës, Besa-Besë, Beslidhjen e Verrave të Llukës, së  Ferizajve dhe Gjakovës etj. Hazir Kurpali është një nga pjesmarrësit e “Kuvendit të Përgjithshëm të Krerëve Shqiptarë” në Gerçë, ku ofrohet programi i autonomisë kombëtare në 12 pika. Ky program, përmes një memorandum, siç u quajt “Libri i Kuq”, iu paraqit qeverisë Turke e fuqive të mëdha me 23 qeshor 1911.

Figura e Hazir Kurpalit ashtu si shume trimave të Letajve e Hasit meriton vëmendje dhe duhet studiuar me tej  per të nxjerrë sa me shumë në pah kontributin e tij për çeshtjen Kombëtare, në mënyrë që brezat ta njohin ashtu siç e meriton vepra e kontributi i tij për Letajt, Hasin, Deçanin, Kosovën, Shqipërinë, që kur lindi e deri në frymën e ditës së mbrame të 14 janarit të vitit 1913të kur ra në Moravë në përpjekje me Bullgarët.

_____________________________

Bibliografia:

Libra:

1.      Agim SPAHIU, "Kurpalët”, Tiranë, 2000;

2.      Pjetër B. GECI,“Ramë Binaku i Dashinocit”, 2007;

3.      Faton M E H M E T A J, “Qel Shabani i Becit” , jeta dhe vepra atdhetare,  Prishtinë, 2006;

4.      Tafil BOLETINI, “Pranë Isa Boletinit&Përballë sfidave të kohes”, Kujtime, Tiranë, 2003;

5.      Hasan PRISHTINA, Dokumenta, 1908-1934, Tiranë 1982;

6.      Faton MEHMETAJ, Fetnete RAMOSAJ, Enciklopedi- “Deçani”, 1997;

7.      Bajram MEHMETAJ, “Ramë Binaku-dyzetë vjet me çetat…”1994;

8.      Nexhat Çoçaj, “Hasi Enciklopedi Etnokulturore II”, 2014, fq. 347;

9.      Besim MUHADRI, “Tradita Hasjane e shkrimit Shqip”, Prishtinë, 2009;

           11.  Sejdi DIDA, “Gjurmime etnogjuhësore në krahinën e Hasit”;

          12.  Dokumente Ruse për lëvizjen Kombëtare Shqiptare me 1912”, Prishtinë 2006;

Shkrime:                                                               

          1.      Besim MUHADRI “Bajram Sylë Kurpali - Legjenda Hasjane e Tetëmbëdhjetë Plagëve”;

          2.      Sejdi DIDA, “18 plagët e kreshnikut Hasjan Bajram Sylë Kurpalit (1878-1964)”;

          3.      Besim R. CENGU,  'Kurpalët' e Agim Spahiut, Monografi me vlerë historike dhe letrare, publikuar                me dt.11.01.2013, Pashtriku.org;

          4.      Fehmi Kelmendi, “Ramë Binaku i Dashinocit”;

          5.    Isuf  MESHI, “Mbi konceptin  e  dashurisë,  trimave dhe trimërisë” , publikuar me dt. 11.03.2013,                “Nacional”;

Gazeta:

         1.      Gazeta “Kukësi i ri”, 15 janar 1986

Adresa:                     

 web: ramebinaku.weebly.com;

---

[1]Kjo pjesë është marrë nga vjersha që nga mbetur nga kujtesa popullore, po ashtu edhe sot për Hazir Kurpalin janë ruajtur dhe përcjellur brez pas brezi, këngë, histori, bema që këndohet e ruhen si në Kosovë ashtu dhe në Shqipëri (Has, Malsi, Gjakovë). Në vargun e fundit, zakonisht haset edhe trajta tjeter Hazir Syla i Kurpalit, por ne kemi zgjedhur trajten e parë;

[2] Pjetër B. Geci,“Ramë Binaku i Dashinocit”, 2007;

[3] Shih: Prof. Fehmi Kelmendi, “Ramë Binaku i Dashinocit”; Më gjërë webin: ramebinaku.weebly.com;

[4] Agim Spahiu, "Kurpalët”, Tiranë, 2000, fq. 25;

[5] Nexhat Çoçaj, “Hasi Enciklopedi Etnokulturore II”, 2014, fq. 347;

[6] Gazeta “Kukësi i ri”, 15 janar 1986;

[7] Shih Telegramin drejtuar Ministrise së Punëve të Jashtme Sankt-Petersburg nr.155 AVPR, AIH, R29 nga diplomati A.N. Elmenjalov, nënkonsullata e  Perandorisë Ruse në Prizeren; “Dokumente Ruse për lëvizjen Kombëtare Shqiptare me 1912”, Prishtinë 2006;

[8] Shih Hasan Prishtina Dokumenta, 1908-1934, Tiranë 1982;  Hasan Prishtina, “Një shkurtim kujtimesh mbi kryengritjen shqiptare të vitit 1912, Shkoder 1921, fq-5-29;

[9] Më e veçanta është kenga që kendohet nga Rapsodët e Hasit: “Djemt e Hasit n’kulla t’bardha”. Gjithashtu, në Kosovë, kemi kengen që njihet si: “Kenga e Hazir Sylës”;

[10] Isuf  MESHI, “Mbi konceptin  e  dashurisë,  trimave dhe trimërisë” , publikuar me dt. 11.03.2013, “Nacional”;

[11] Besim R. Cengu,  'Kurpalët' e Agim Spahiut, Monografi me vlerë historike dhe letrare, publikuar me dt.11.01.2013;

[12] Kurpalet, veper e cituar, fq. 57;

[13] Besim MUHADRI “Bajram Sylë Kurpali - Legjenda Hasjane e tetëmbëdhjetë plagëve”, “Tradita Hasjane e shkrimit Shqip”, Prishtinë, 2009, fq. 191;

[14] Kënduar në festivalin Folklorik, viti 1983;

[15]Faton MEHMETAJ, Fetnete RAMOSAJ, Encikoledi- “Deçani”, 1997

[16] Tafil BOLETINI, “Pranë Isa Boletinit&Përballë sfidave të kohes”, Kujtime, Tiranë, 2003, fq. 235.

[17] F. M e h m e t a j, “Qel Shabani i Becit – jeta dhe vepra atdhetare”  Anatema, Prishtinë, 2006, f. 87- 88.

[18] Kurpalët, vep e cit, fq. 138;

[19] Faton MEHMETAJ, Fetnete RAMOSAJ, Enciklopedi- “Deçani”, 1997, fq. 3, & 138-9;

[20]  “Kurpalët”, vepër e cituar, fq. 64;