Në fillim të viteve ’90 në Europen Juglindore ndodhën ndryshime thelbësore në përbërjen e hartës gjeopolitike. Impaktin më të madh në tronditjen e ekuilibrave gjeo-politikë të kohës e dhanë shperbërja e Bashkimit Sovjetik dhe Federatës Jugosllave, kjo duke passjelle krijimin e shtetëve të reja, që bashkë me shkëputjen nga federata ndryshuan edhe regjimin politik, duke u larguar nga e kaluara komuniste. Ky ndryshim nuk ndodhi qetësisht, por u shoqërua me luftime te ashpra mes Kombëve e Nacionalitetëve të cilat donin të shkëputeshin dhe shtetit federative i cili i përshkruante si ilegjitime këto përpjekje për shkëputje.
Në këtë panoramë ngjarjesh, Shqiptarët e Kosovës nuk qëndruan këmbëkryq, por ishin vigjilente dhe koherentë në kërkesat e tyre për të marre në dorë vetë fatin e tyre. Duhet theksuar se, kërkesat e tyre për më shumë te drejta e liri kishin një zgjim më të hershëm. Në pranverën e vitit 1981, shqiptarët e Kosovës u bënë sfiden e parë të madhe trashigimtarëve të Titos. Disa mijëra prej tyre dolën në rrugë duke kerkuar “Kosova Republikë “, domethënë, shkëputje nga Serbia.
Dalja në skenën politike të Sllobodan Millosheviçit minoi përpjekjet paqësore të Shqiptarëve te Kosoves për zgjidhjen e situates. Millosheviçi ndërmori një politike radikale për mbajtjen e Federatës Jugosllave, duke përdorur si karte kryesore karten nacionaliste, e ndimuar kjo edhe nga Akademia e Shkencave ku, në vitin 1985 një “Memorandum” i hartuar nga ky institucion i Serbise, bente thirrje për shfuqizimin e të drejtave të akorduara Kosoves nga Kushtetuta e 1974, dhe krijimin e Serbise së Madhe.
Ndërkohë klerikët Serbë nisin bekimin e ushtareve në kishat e tyre, për t’iu legjitimuar në anën shpirtërore vandalizmat e masakrat e rradhes.
Kjo pikpamje e shtetarit të ri të Jugosllavisë do të arrinte kulmin në prill të vitit 1987. Në këtë kohë Millosheviçi mbajti një fjalim përpara turmës së terbuar serbe nga dritarja e Qëndres Kulturore të Fush-Kosovës, kjo deklaratë më vone do te merrte nam dhe do të shënonte fillimin e fundit të Jugusllavisë.
Shqiptarët e Kosovës në këto kushte të vështira, vepruan të kordinuar së bashku, Këshilli për Mbrojtjen e Lirive dhe të Drejtave të Njeriut në Prishtinë, shoqata e iniciativës demokratike e shumë nisma të tjera intelektualësh vepruan. Ata paraqitën përpara opinionit publik jugosllav e botëror, deklarata të qarta ku kërkonin:
1. Të hiqet gjendja e jashtëzakonshme në Kosovë;
2. Të ndërpriten masat politike dhe të lirohen të gjithë të burgosurit politikë;
3. Të respektohen e drejta e bashkimit të lirë politik, kulturor, profesional e Shqiptarëve;
4. Të nderpritet fushata e ashpër e diskualifikimit të të grupeve dhe dhe lëvizjevenalternative;
5. Në marrveshje me të gjitha forcat pollitike të caktohen zgjedhje të lira për kuvendet e të gjitha niveleve dhe të krijohen kushtet për mbajtjen e tyre;
6. Të ndërpritet kontrolli i tanishëm i rrepte i mjeteve të informimit publik nga ana e Lidhjes Komuniste si parakusht për fillimin e dialogut politik.
Këto kërkesa u parashtruan opinionit publik nga intelektualët e Kosovës, të cilët paralajmëruan protesta të vazhdueshme, ata u bëne fillimisht pararoja e demonstratave e tubimeve, që nga dita në ditë bëheshin edhe me intensive, të mbeshtetura fort nga rinia e Kosovës.
Pushteti i drejtuar nga Milloshoviçi përkunder protestave paqësore, prodhoi vetem diskriminim, shtypje politike e ekonomike ju hoqi jo-serbeve pikat kyçe në Federate.
Si rezultat i ketyre veprimeve, lufta nisi me pasoja të gjithanshme në të gjithë Federatën. Sllovenia dhe Kroacia deklaruan pavarsinë në qershor 1991, dhe u njohen në 1992, kurse Bosnje-Hercegovina u njoh më vonë në të njejtin vit, Maqedonia në fund të vitit 1993, gjithashtu Mali i Zi u shkëput pa hezitim.
Themelet e Federatës u thërmuan, Kosova e fundit në këtë proçes, ngjante si arna e fundit që duhej të shqyhej tashmë nga ajo rrobe e vjetër e cila ishte stilisur me zor nën petkun e Federatës Jugosllave.
Taktika e spastrimit etnik nga Millosheviçi e përdorur më përpara ndaj Bosnjes-Hercegovinës, e tani edhe ndaj popullsisë së Kosovës krijoi nje kolaps të gjithanshëm në mbare rajonin e Ballkanit.
Jugosllavia ka humbur çdo sundim legjitim mbi Kosovën, sepse siç thekson Max Weber në analizën mbi raportet në një shtet mes sunduesit dhe të sunduarve, “sundimi mbështetët përbrenda në arsye ligjore, pra në arsyet e “legjitimitetit” të tij dhe tronditja e besimit në këtë legjimitet ka zakonisht pasoja të gjithanshme”
Kështu, për të krijuar Jugosllavinë u desh gati një shekull. Që me daljen ne dritë të idesë së lëvizjes për bashkimin e sllaveve të jugut në fillim të shekullit XIX, e deri në mbarim të Luftës së Parë Botërore. Për ta shkatërruar atë u deshën pak vite ose të paktën kështu u duk.
Ky shkrim eshte botuat me 26.06.2010 ne gazeten "Tirana Opserver"
